آماده کردن زمین
تسطیح در جاهایی که ناهمواری وجود دارد باید زمین را تسطیح کرد و این تسطیح، تسطیح کلی است و بعد از تسطیح زمین عملیات دیگر باید انجام شود.
شخم زمین بعد از تسطیح، زمین را باید شخم عمیق زد چون درخت به خاک عمیق نیاز دارد.
کود دادن به درختان
کود دادن در پاییز عملیات کود دادن را انجام می‌دهند و عمل کود دادن را باید با اداره خاکشناسی منطقه هماهنگ کرد تا مقدار مناسبی کود مصرف شود. در خاک‌های با حاصلخیزی متوسط تا ضعیف می‌توان ۳۰ تا ۶۰ تن کود دامی را به زمین داد و باید کود را در تمام سطح زمین پخش کرد و می‌توان ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم کود سوپر فسفات تریپل را به طور یکنواخت در پاییز همراه با کود دامی در خاک پخش کرد و بعد آن را با خاک مخلوط و زیر خاک نمود.
بلوک بندی و خیابان بندی اگر زمین وسیع باشد مساله بلوک بندی و خیابان بندی در نظر است ولی در زمین‌های کوچک لازم نیست. در اطراف باغ یک خیابان جهت عملیات حمل و نقل کود و غیره احداث میکنند و عرض آنها را ۶-۴ متر و خیابان‌های داخلی را بین ۴-۳ متر می‌گیرند. در بلوک بندی نیز زمین را به بلوک‌های ۵/۲ هکتاری تقسیم میکنند.
گود برداری
برای گود برداری باید خطوط کشت مشخص شود . برای اینکه خطوط موازی باشند باید زمین گونیا باشد و برای گونیا کردن زمین در دو گوشه زمین یک میخ چوبی کوبیده و خط به دست آمده از اتصال دو نقطه را به وسیله ریسمان مشخص میکنند و سه متر از آن جدا کرده و یک نیم دایره می‌زنیم و سپس از نقطه اولی ۴ متر فاصله گرفته و نیم دایره ای می‌زنیم و محل تقاطع نیم دایره‌ها را به نقطه اول وصل کرده و تا انتهای زمین خطی رسم می‌کنیم و در گوشه بعدی نیز همین کار را انجام می‌دهیم و خطوط اصلی به دست می‌آیند. بعد از گونیا کردن، زمین را میخ کوبی می‌کنیم به فرض اینکه نخواهیم عیب رد بکاریم و با مطالعه پایه آن که اگر بذری بود فاصله را ۶ در ۶ متر می‌گیریم و در روی خطوط اصلی اطراف زمین ۶ متر به ۶ متر علامت می‌زنیم با رسم خطوط موازی از روی نقاط مشخص شده محل تقاطع این خطوط را میخکوبی می‌کنیم و در همین نقاط نیز گود برداری می‌کنیم.
موقع و فصل کشت درختان میوه موقع و فصل کشت درختان همیشه سبز مثل مرکبات موقعی است که درجه حرارت ۱۲-۱۰ درجه بالای صفر باشد برای درختان خزان شونده موقعی است که درخت در حال خواب زمستانی است که یا در اواخر پاییز موقعی که درخت خزان کرده است می‌باشد و یا در اواخر اسفند ماه که درخت هنوز از خواب بیدار نشده است، می‌باشد که در مناطق معتدل در اواخر پاییز و در مناطق سردسیر بهترین موقع در اسفند ماه است که از آسیب به سیستم ریشه ای گیاه جلوگیری کنیم. درختان همیشه سبز را باید در خاک جا به جا کنیم و برای این منظور باید آن را درگونی و یا در جعبه گذاشت و سپس با احتیاط در محل اصلی کاشت. درختان زینتی همیشه سبز را نیز بهتر است همراه خاک جا به جا کرد.
روش‌های مختلف کاشت درخت
روش مربعی: در این روش فاصله طول و عرض خطوط بین دو درخت یکی است به عنوان مثال در مورد درخت هلو که فاصله باید 5 در 5 متر باشد روی خطوط اصلی 5 متر به 5 متر جدا کرده و در منطقه تقاطع آنها نهال‌ها را می‌کارند و این روش محاسنی را دارد که به شرح زیر است:
۱- بسیار ساده است. ۲- تراکتور هم می‌تواند در جهت شمال به جنوب و هم در جهت شرق به غرب برود و عملیات باغبانی را انجام دهد.
عیب آن این است که در صبح و بعد از ظهر روی هم سایه می‌اندازند که جاهایی که سایه می‌افتد رشد خوبی ندارند. ولی در مناطقی با نور شدید اشکالی ندارد.
روش مستطیلی: اگر فاصله درخت به درخت ۲ متر و خط به خط ۳ متر باشد در مورد پایه‌های کوتاه بهتر است از روش مستطیلی استفاده کرد این روش نیز دارای معایبی است که بدین شرح است: حرکت تراکتور فقط در یک جهت است و آن در جهت ردیف درخت هاست.
محاسن روش مستطیلی:
۱- از لحاظ نوری هیچ مساله ای ندارد و بهترین روش برای کشت پایه‌های ایستمالینگ است.
۲- تراکم درخت در این روش بیشتر است. پایه ای ایستمالینگ نسبت به سرما مقاومند.
۳- در مناطق سرسیر که با کمبود نور مواجه هستیم این روش توصیه می‌شود.
روش لوزی: به علت دقت زیاد و وقت گیری استفاده نمی‌کنند ولی به علت اینکه در این روش درختها روی هم سایه نمی‌اندازند نور کافی به آنها می‌رسد. مقدار درخت کاشته شده در این روش کم است برای کاشت درخت هلو یا سیب به فاصله 5 متر در 5 متر بعد از اینکه خطوطی به فاصله ۵ متر از هم رسم کردیم فاصله درختان را طوری تنظیم می‌کنیم که شکل لوزی را فاصله درختان تشکیل دهد یعنی هر درخت در فاصله بین دو درخت در روی خط کاشت دیگری قرار می‌گیرد.
محاسن:
در کشت لوزی چون درختها روی هم سایه اندازی ندارند و نور به همه درختها می‌رسد کیفیت محصول بالاست و درخت تقارن خود را از لحاظ تاج و گسترش شاخه‌ها خیلی خوب حفظ می‌کند.
معایب:
۱- حرکت تراکتور در یک سمت است.
۲- مقدار درخت کم است.
کشت درخت روی خطوط منحنی تراز: در مناطقی که زمین شیب دارد در شیب‌های ۲۵% و پایین‌تر می‌توان زمین را سکو بندی کرد. سپس درخت را کاشت تا از شستشوی خاک جلوگیری کند و در ضمن باعث نفوذ باران در خاک شود و اگر شیب از ۲۵% بالاتر باشد نمی‌توان سکوبندی کرد بلکه باید زمین را بانکت بندی کرد. بدین ترتیب که: به فاصله معین یک نوار به عرض یک متر که این نوارها را بانکت می‌گویند ایجاد میکنند که داخل این بانکت‌ها درخت بکارند. در اراضی که شیب کمتر است یعنی ۳۰%، فاصله خطوط را بیشتر و فاصله درختان را کمتر می‌گیرند و اگر شیب زیاد باشد فاصله خطوط را کمتر و فاصله درختان را بیشتر می‌گیرند. چون خطر شستشوی خاک وجود دارد. کشت درختان را روی این خطوط منحنی تراز بانکت بندی می‌گویند و از لحاظ ارتفاع کشت درختان در یک بانکت هم ارتفاع هستند و این روش را Cauntour line نیز می‌گویند. در روش سکو ارتفاع دیواره را ۱ متر تا ۲۰/۱ متر و عرض آن را تا ۴ متر در نظر می‌گیرند. روش کاتورلاین عمومی است که برای جنگل کاری نیز استفاده میکنند تا از فرسایش خاک جلوگیری کند. اگر منطقه دارای بارندگی کمی باشد می‌توان درخت مو کاشت ولی اگر مقدار بارندگی سالیانه بیشتر از ۵۰۰ میلیمتر باشد می‌توان درختان مقاوم به کم آبی را به صورت دیم در این مناطق کاشت.
فاصله درختان
۵- فاصله کاشت درختان میوه:
فاصله کاشت به:
۱- نوع پایه
۲- نوع هرس
۳- خاک
۴- نوع درخت
۵- منطقه کاشت بستگی دارد.
درختان و احداث باغ
۱- نوع پایه:
در فاصله کاشت درختان میوه اولین چیز مطرح پایه است مثلا در پایه بذری سیب فاصله درخت با درخت ۶ در ۶ است و خط با خط نیز ۶ متر است و در پایه بذری مثل ایستمالینگ ۹ که سیب زرد پیوند خورده باشد فاصله درخت ۲ متر و فاصله خط به خط را ۳ متر در نظر می‌گیرند که در روش دوم تعداد درخت در یک هکتار افزایش پیدا می‌کند و تراکم نیز بیشتر نمی‌شود و در مورد درخت گودبی که روی یک پایه بذری پیوند شده باشد درخت پا بلند می‌شود و فضای زیادی احتیاج دارد و در نتیجه تعداد درخت کم می‌شود و اگر پایه درخت کوتاه‌تر باشد تراکم درخت در واحد سطح افزایش پیدا می‌کند اگر درخت پایه بلند باشد قوی‌تر است و در درخت شاه میوه که پایه بذری گلابی باشد فاصله ۷ در ۷ متر است و در شاه میوه پایه ۵ در ۶ متر یا ۵ در ۵ متر باید باشد در آمریکا سعی میکنند باغات مدرن با درختان مرغوب و تراکم زیاد ایجاد نمایند.
درختان میوه را می‌توان خیلی نزدیک هم و یا خیلی با فاصله زیاد کاشت که هر دو حالت مشکلات خود را داراست که اگر فاصله کم باشد مثلا در باغات قدیمی سبب می‌شود شاخ و برگ درختان در هم نفوذ کنند و در نتیجه سایه روی شاخه‌های درخت دیگر ایجاد شود و نور به اندازه کافی به تاج درخت نرسد و کیفیت محصول کاهش پیدا کند و ثمر آوری و گل انگیزی کم و جوانه‌های نر درشت فوقانی در تاج درخت ایجاد شود. در فاصله زیاد نیز تعداد درخت در هکتار کاهش پیدا می‌کند و عملکرد کم و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست. گل انگیزی یعنی تولید جوانه‌های گل در درختان میوه که افزایش آن با نور است سپس باید فاصله را طوری تنظیم کرد که حداکثر نور به درخت بتابد تا هیدرات کربن بیشتری در برگ‌ها ساخته شود و این هیدرات کربن نقش مهمی در تولید میوه دارد.
۱- نوع درخت
اگر درخت پیوندی نباشد مثل گردو (گردو را با بذر و خزانه گیری زیاد میکنند) که تاج درخت در بعضی ارقام آن ۲۰-۱۵ متر است در این حال پایه مطرح نیست بلکه تاج درخت مهم است. پس فواصل زیادی می‌خواهند . درختانی که پذیرش نیستند و تاج درخت وسیع است فاصله آنها را باید زیاد بگیریم. تاج درخت را مجموع شاخه‌های فرعی و اصلی تشکیل می‌دهند. در سیب تقریبا کروی است و در گلابی تقریبا هرمی یا مخروطی شکل است. درخت خرما با پیوند زیاد نمی‌شود پس پایه ندارد. با بذر و پاجوش زیاد می‌شود و فاصله ۸ متر تا ۱۰ متر فاصله دو درخت از هم است. گاهی درختان دیگری مثل آلو یا آلبالو از پا جوش آنها استفاده می‌شود و اینها پیوند نیستند و تاج گسترده و فاصله درخت برای درختان پا بلند و پا متوسط بیشتر است.
۳- نوع هرس با هرس می‌توان تاج درخت را کنترل نمود و حومه معینی نگه داشت. بعضی باغداران دوست دارند درخت پا بلند یا پایه متوسط یا پایه کوتاه باشد.
۴- خاک و منطقه کاشت: اگر خاک قوی و حاصلخیز باشد و خاک تحت الارض نیز مرغوب باشد شاخه‌ها ر این خاک‌ها رشد خوبی دارند و به خصوص نوع خاک در ارتباط با نوع درخت مطرح می‌باشد. اگر خاک ضعیف باشد چون شاخ و برگ کمتر رشد ی کنند فاصله کمتر می‌شود در درختکاری خاک ضعیف مطرح نیست چون خاک باید قوی باشد. در شمال ایران بعضی روزها ابری است و فاصله درختان در این منطقه با فاصله درختان در جنوب تغییر می‌کند. در شمال فاصله درختان باید بیشتر باشد. در جنوب به علت نور شدید باعث می‌شود تنه درخت بسوزد و ما مجبوریم فاصله را کمتر بگیریم.
۵- کاشت نهال:
شامل مراحل زیر است:
۱- کندن نهال از خزانه: بایستی زمین آبیاری شور تا بعد از ۳-۲ روز که گاورو شد آن وقت نهال را از زمین درآورد. و از در آوردن نهال از زمینه‌های خشک نیز باید خودداری نمود چون موجب پاره شدن ریشه‌ها می‌شود و باید هنگام در آوردن، چهار شکاف در چهار جهت داده شود و بعد در یکی از جهت‌ها با بیل آن را از خزانه خارج کنیم. نهال سیب و گلابی لازم نیست حتما نهالشان دارای ریشه همراه خاک باشد چون گیاه در خواب است ولی مرکبات به دلیل اینکه در خواب نیستند حتما باید ریشه با خاک خودش باشد در سطح کم با بیل و در سطح زیاد با بیل مکانیکی استفاده می‌شود. بعضی درختان نیز در هنگام درآوردن از خاک زخمی می‌شوند که باید آرایش داده شوند.
۱- آرایش ریشه:
هنگامی که گیاهان از خاک در آورده می‌شوند ریشه هایشان زخمی می‌شود که باید آرایش ریشه در آنها انجام شود چون خیلی در معرض عوامل بیماری زا و آفات هستند لذا باید آنهایی که زخمی و پوستشان از بین رفته است آرایش داده شوند.
عمل پارالیناژ: بعد از اینکه زمین میخکوبی شد و آماده کاشت شد اولین کار گود برداری است لذا به دو روش گودال کنده می‌شود: ۱- با مته
۲- با بیل
با بیل کار دقیق‌تر می‌باشد. ولی اگر سطح زیاد باشد با مته گودال کنی صورت می‌گیرد.
قبل از کندن گودال نیز اداره خاکشناسی بایستی قطر چاله‌ها را مشخص کرده باشد اگر قطر و عمق چاله ۶۰ در ۶۰ سانتیمتر باشد حتا باید خاک مرغوب و سبک و حاصلخیز باشد و دیگر اینکه در زمین‌های متوسط عمق و ارتفاع نیز ۸۰ در ۸۰ سانتیمتر است و در زمین‌های ضعیف و زمین هایی که دارای یک لایه غیر قابل نفوذند و زیر این لایه یک لایه مرغوب است باید چاله ۱ در ۱ متر باشد.
اگر خواسته شود این کار باید انجام شود و روش کار بدین ترتیب است که ابتدا از سطح زمین تا سطح ۲۵ سانتی متر گودالی کنده می‌شود یعنی خاک سطح الارض را در یک طرف و خاک تحت الارض را نیز تا ۶۰ سانتیمتر به عنوان مثال در طرف دیگر چاله می‌ریزند و طبق دستور اداره خاکشناسی کود سوپر فسفات تریپل و کود پوسیده و عموما برای خاک‌های ضعیف و متوسط ۶۰-۳۰ تن در هکتار کود پوسیده و ۳۰۰-۲۵۰ کیلوگرم کود سوپر فسفات تریپل مصرف می‌شود.
سپس با خاک سطح الارض کودها را مخلوط کرده و در عمق چاله ریخته و بقیه خاک تحت الارض را در روی آن ریخته و خاک را تا ۱۵-۱۰ سانتیمتر برآمده کرده چون خاک مقداری نشست می‌کند لذا بعدا باید چاله هایی که دور درخت با یکدیگر ارتباط دارند برای آبیاری اختصاص داده شوند و اگر کاری باشد انجام شود لذا خاک زیر و رو را با هم مخلوط میکنند که در مناطق حاصلخیز مشکل نیست ولی اگر خاک ضعیف باشد باید خاک مرغوب تهیه و چاله را با آن پر نمود. لذا باید در نظر داشت که خاک باید قوی، حاصلخیز و مرغوب باشد.
حال که چاله‌ها آماده است طرز کشت درخت بدین ترتیب است که اگر ریشه پر و قوی باشد حتما باید دو نفر کارگر دو بیل خاک برداشت کنند. باید توجه داشت که:
۱- یقه نبات حتما هم سطح خاک قرار بگیرد و اگر یقه در زیر خاک باشد در اثر رطوبت می‌پوسد و اگر بیرون باشد مقداری از ریشه‌ها نیز بیرون می‌افتد.
۲- ریشه‌ها نیز باید آزادانه در داخل چاله‌ها قرار گیرند.
۳- خاکی که در روی ریشه ریخته می‌شود باید فشرده شود.
۴- پیوندک حتما باید رو به شمال قرار گیرد تا در اثر تابش آفتاب صدمه نبیند.
۵- در مناطق بادخیز حتما باد مهار شود.
۶- پارالیناژ
۷- قرار دادن ریشه در وسط خاک
در هنگام کاشت مسائل فوق باید رعایت شود و باید عمل آبیاری بعد از کاشت نیز مورد توجه قرار گیرد.
۸- هرس درختان تازه کاشت:
چون درخت جوان است لذا فاصله آبیاری باید کم شود (حدود 5-4 روز یکبار) درخت کاشته شده باید با سیستم تشتکی آبیاری شود.
تا سال سوم باید این کار ادامه یابد و بعد با تراکتور شخم زده و بعد با سیستم پشته ای آبیاری شود یعنی به فاصله ۳۰ سانتی متر از پایه آبیاری شود. بهترین روش آبیاری در مرکبات نشتی است چون بیماری گموز مرکبات رایجترین بیماری هاست که بر اثر برخورد آب با طوقه ایجاد می‌وشد لذا باید پایه درخت خشک بماند که روش پشته ای روش مناسبی است و روش نشتی نیز مناسب است. هرس درختی که تازه در محل اصلی کاشته شده ممکن است به صورت یک ترکه ای باشد و یا ممکن است دارای شاخه فرعی باشد. اگر درختی که کاشته می‌وشد به صورت یک ترکه ای است باید درخت را از سطح زمین تا یک جوانه ای قطع کرد که بستگی به اینکه پابلند باشد یا غیره متغیر است. برای پا بلند بیشتر از ۱۶۰ سانتی متر و برای پا متوسط ۱۶۰-۱۰۰ سانتی متر و برای پا کوتاه باید کمتر از ۱۰۰ سانتی متر باشد. اگر درخت یا نهال دارای شاخه جانبی باشد بعد از دو و سه روز از کاشت و آبیاری باید کلیه شاخه‌ها تا فاصله ۵۰ سانتی متری سطح خاک قطع نمود و بعد ۵-۳ شاخه روی درخت نگه می‌داریم که باید این شاخه‌ها در تمام جهت‌ها گسترده شده باشند که شرایطی باید داشته باشند که بدین قرار است:
۱- باید فاصله شاخه با شاخه ۱۵-۱۰ سانتی متر باشد.
۲- در جهات مختلف باشد.
۳- دارای زاویه‌های وسیع و مناسب باشد که این شاخه تشکیل شاخه اصلی و اسکلت درخت را می‌دهد.
در مو نیز این شاخه‌ها را بازو می‌نامند که این شاخه‌ها قابل افزایش هستند و بستگی به فهرست رویش درخت دارد که بین ۸-۳ قابل افزایش هستند. در سال اول بدین ترتیب بود که ذکر شد و در سال دوم باید شاخه‌های اصلی نیز کوتاه شوند تا شاخه‌های فرعی تشکیل شوند. روی این اصل برای دانه دارها باید یک سوم از سر شاخه‌ها و برای هسته داران باید دو سوم از سر آن را قطع نمود و اثر دیگر اینکه به جز تشکیل شاخه فرعی و تقویت شاخه‌های اصلی نیز می‌شوند. در سال سوم اگر نرکی تشکیل شود و یا اگر شاخه مزاحمی رشد کند قطع می‌شود. دلیل اینکه شاخه‌ها باید با زاویه مناسبی باشند این است که در شاخه‌های افقی شیره گیاهی بهتر جریان داشته و منشاء هورمونی دارند و گل انگیزی بهتری دارند و در زاویه وسیع شاخه‌ها کمتر می‌شکنند که به طور خلاصه تا سال چهارم اسکلت بندی درخت است
۸- بسته بندی و حمل و نقل درخت به نقاط دور:
نهال هایی که از خزانه در آورده می‌شوند در بسته هایی ۵۰-۲۵ تایی و لا به لای ریشه از کاه مرطوب قرار می‌دهند و روی آنها را با گونی مرطوب میپوشانند و حتی ۱۰-۷ روز می‌توان ریشه را بدین شکل نگه داشت برای درختان مرکبات باید
حمل و نقل با گذاشتن در پیت همراه با خاک خودش و آبیاری آن و سپس حمل و نقل آن صورت گیرد. اگر شرایط محل مناسب برای کاشت نباشد می‌توان آنها را به طور موقت در جایی کاشت،هنگام جابه جایی باید حتما کامیون دارای چادر باشد تا از لحاظ دما و از بین رفتن ریشه‌های نازک جلوگیری شود. در موقع کاشت یک گودال کنده، گونی و کاه و کلش را جدا کرده و در گودال ۸۰ سانتی متری قرار داده و بسته‌های ۵۰ تایی را پس از ریختن خاک و آبیاری تا یک ماه نیز می‌توان با توجه به درجه حرارت محیط نگه داشت.
۹- مواظبت‌های لازم از نهال‌های تازه کاشت: این مواظبت‌ها عبارتند از:
آبیاری: نهال‌های جوان با فاصله کم آبیاری می‌شوند (حدود ۵-۴ روز) که بستگی به درجه حرارت و نوع خاک نیز دارد.
سله شکنی: پای نهال‌ها بهتر است که سله شکنی شود.
شاخه‌های اضافی و پاجوش‌ها را باید قطع نمود.
درختان را باید در فصل زمستان به وسیله گونی پوشاند تا جوندگان نتواند پوست آنها را از بین ببرد و در سطح زیاد نیز باید با کشیدن حفاظ به دور باغ یا استفاده از سم آربین با در نظر داشتن ردیف‌های درخت در فواصل معینی در روی چوب‌های ۸۰ سانتی متری که دارای پارچه است میپوشانند و روش دیگر استفاده از سم رابیتکس است که این سم را به درخت مالیده تا جوندگان از آن فرار کند.